دکتر جمشید فاروقی
سخنان اخیر آیت‌الله منتظری پیرامون حقوق بهاییان ساکن ایران بار دیگر توجه روشنفکران را به مفهوم حقوق شهروندی در ایران جلب نمود. این سخنان و بحث‌های گسترده‌ای که در داخل و خارج از کشور پیرامون آن در گرفت درعین حال حکایت از آن داشت که در بین ما ایرانیان درک روشن و واحدی از مفهوم حقوق شهروندی وجود ندارد. حق زیستن و سکونت در یک کشور گرچه یکی از حقوق شهروندی است، اما به هیچ روی نمی‌توان و نمی‌بایست حقوق شهروندی را تا حد حق سکونت در یک محدوده جغرافیایی کاهش داد. بدیهی است که هرگاه حق زیستن و سکونت از فرد یا مجموعه‌ای از افراد سلب شود، آنگاه از حقوق شهروندی به هیچ روی نمی‌تواند سخنی در بین باشد. اما بین پذیرش حق سکونت و زیستن در یک کشور و تامین حقوق شهروندی و نهادینه ساختن این حقوق در قوانین مدنی از عصر حجر تا تاریخ مدرن فاصله وجود دارد.این چنین است که تنزل دادن حقوق شهروندی به حق زیستن در یک کشور عملا باعث آن می‌شود که تفاوت‌های بنیادین یک جامعه دموکراتیک با یک جامعه استبداد زده و دیکتاتوری محو شود. گرچه مفهوم شهروند مفهومی است کهن، مفهوم حقوق شهروندی، مفهومی متاخر و مدرن است و در شمار یکی از شاخص‌های اصلی و بنیادین تشخیص، سنجش و حتی تعریف ساختارهای دموکراتیک به حساب می‌آید. حتی در تاریخ باستان نیز اندیشمندانی هم‌چون ارسطو بین حق سکونت و حق شهروندی تمایز قائل شده و این دو را یکی نمی‌دانستند. در یونان و روم باستان شمار شهروندان و ساکنین یکی نبوده و تنها بخش معینی از ساکنین، شهروند اتلاق می‌شده‌اند.حق زیستن و سکونت در یک محدوده جغرافیایی نه تنها با حقوق شهروندی برابر نیست، بلکه حتی نمی‌تواند زمینه‌های تداوم همزیستی را فراهم آورد. در گفتار پیشین به این نکته اشاره کردیم که همزیستی بدون رواداری ممکن نیست و رواداری هنوز به معنای تضمین حقوق شهروندی نیست. پذیرش حق زیستن و سکونت در یک کشور حتی به معنی آن نیست که رواداری به خصلتی فراگیر در فرهنگ جامعه‌ای بدل شده است. چرا که رواداری نه به معنی پذیرش حق سکونت که به معنی پذیرش حق متفاوت بودن است. از چنین منظری باید گفت که در ایران نه تنها حقوق شهروندی بهاییان و پیروان دیگر مذاهب و ادیان تامین نشده است، بلکه شیعیان که اکثریت جامعه ایران را تشکیل می‌دهند نیز از حقوق شهروندی برخوردار نیستند. سخن گفتن از حق سکونت بهاییان در ایران در قیاس با کسانی که برای بهاییان حتی حق حیات قائل نیستند، سخنی است نیک. اینکه یک عالم برجسته شیعه از چنین حقی سخن می‌گوید نیز تحولی است مثبت و درخور توجه. اما فراموش نمی‌بایست کرد که حق سکونت تنها ابتدایی ترین حق شهروندی است، اما با حقوق شهروندی برابر نیست.
دکتر جمشید فاروقی
جمعه دهم خردادماه سال یک هزار و سی‌صد و هشتاد و هفت خورشیدی
بر گرفته از :
http://www.foroneiran.com/index.php/editornote/more/1077
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر